Türk Kullanıcısı Aptal mı? Sistem İçin Tasarlayın Bireyler İçin Değil!

Bu spekülatif başlığın yanıtını hemen vereyim “Hayır değil!”  Genelde tasarımcılar ve proje geliştirenler arasında Türk kullanıcılarının son derece düşük seviyede olduğuna dair yaygın bir kanı var. Peki bu ne derece doğru? Buyrun inceleyelim.

Bir çok tasarım toplantısının duvarlarında yankılanan bir cümle vardır “Idiot Proof” diye, yani bir ahmağın bile anlayabileceği şekilde tasarım yapmak üzerine kurgulanır hep projeler. Oysa arayüzlerimizi sunduğumuz monitörün diğer ucundaki kullanıcıların seviyesi bu kadar düşük mü? Anlaşılır ve kullanılabilir tasarım yapmak yerine, modası geçmiş bir ton elementi, interneti sadece ilk okul seviyesinde kullanabilen minik bir azınlık için tasarıma gömerek “İşte kullanılabilir bir tasarım” demek mümkün mü?

Bugün cevaplar peşin peşin geliyor :) “Değil elbette!”

Daha farenin bir tuşuna bile tıklamadan toplantı odalarında, tasarım birifnglerinde, taslaklarda, skeçlerde idiot damgası yiyen kullanıcılarımızın biraz hakkını yiyoruz galiba?

Türk Telekom’un 2012 yılında yaptırdığı bir araştırmanın sonuçları Türk internet kullanıcılarının alışkanlıkları ve seviyesi hakkında ipuçları veriyor aslında. Buradan yola çıkarak biraz geniş açıda düşünerek, büyük fotoğrafa bakarsak belki arayüz tasarımlarımızı da çöplüğe çevirmekten kurtulur, modern ve işlevsel tasarımlı sitelere sahip olabiliriz.

Öncelikle rapora göre Türkiye’deki her 2 evden birinde bilgisayar var, buradan çıkarım yapmak gerekirse öyle veya böyle bu bilgisayaralara programlar kuruluyor, siliniyor, güncelleniyor, format atılıyor, yeniden kuruluyor.

Oranlara bakıldığında İnternette gezme/inceleme %87 ile birinci sırada ikinci sırada ise %82 ile Facebook’a giriş yer alıyor. İşte  tam bu noktada durup düşünmek gerekiyor. Facebook hiç de öyle kolay bir site sayılmaz. Sayısız profil özellikleri ve bu özellikleri yönetme, fotoğraf galerilerini düzenleme ve fotoğraf yükleme, sayfa beğenme ya da vazgeçme, güvenlik ayarlarını düzenlemek gibi saymakla bitmeyecek bir çok özelliği barındıran Facebook, Türk kullanıcısı için bir sınavsa, kullanıcılarımız 82 alarak geçiyor o halde!

Ayrıca Facebook kullanıcılarının ağırlıklı olarak site üzerinde bol bol oyun oynadığını da biliyoruz. Bu oyunlar da azımsanmayacak karmaşıklıkta özelliklere sahip. Bir çok sıradan olarak tanımlanan kullanıcı Farmville gibi gayet karmaşık bir oyunda yer alıyor, hasat yapıyor, kesiyor, biçiyor, plan ve stratejiler üretiyor. Benim bugüne dek oynadığım tek oyun olan Bil ve Fethet’in de kolay bir lokma olduğu söylenemez, ama ne zaman baksam en az 10.000 yerli kullanıcının bağlı olduğunu görüyorum.

Buradan yola çıkarak tasarlayacağımız site ne kadar fonksiyonel ve modern de olsa, amacına ulaşmak isteyen kullanıcılar tarafından çözümlenerek kullanılabilir hale gelecek.

Kullanıcı alışkanlıkları konusunda oranlara devam edecek olursak; %55’lik bir kısmın oyun oynadığını, %37’sinin sosyal medya araçlarını kullandığını, %32 gibi önemli bir kesimin E-Devlet işlemleri yaptığını -ki bu site de kullanılabilirlik açısından tartışılabilir- %24’ünün internet üzerinden alışveriş yaptığını, %23’lük bir kesimin ise çevrimiçi bankacılık işlemleri yaptığını görmekteyiz.

Ülkemizde en çok ziyaret edilen sitelerin başında yine Facebook gelmekte, Sahibinden, Gittigidiyor gibi kullanımı için belli bir seviye gerektiği düşünülen, içerisinde bir çok fonksiyon ve karmaşık filtreleme özellikleri bulunan sitelerde yine ilk yirmide yer alıyorlar, aynı listede travian oyun sitesi, mynet ve sgk gibi çok da sade olmayan sitelerde mevcut.

Sonuç

Bu verilere baktığımızda bir sonuca gitmek istersek, öncelikle kullanıcı anlamaz, gidemez, tıklamaz, bulamaz gibi kelimeleri toplantı ve brifing sözlüklerinden çıkarmak ile işe başlayabiliriz. Özellikle alışveriş sitelerindeki kullanıcı davranışları incelendiğinde, kullanıcının sadece o ürüne sahip olmayı istemesi ilk aşamada tek ve yeterli sebep olarak görülüyor. Siz hem ürüne giden yolu, hem de ödeme noktasındaki işleri ne kadar karıştırırsanız karıştırın kullanıcı eninde sonunda çözerek ürüne sahip oluyor.

Sadece alışveriş siteleri değil tüm siteler ve projeler için de geçerli sayılabilir bu durum. Siz önce kullanıcının ilgisini çekecek/işine yarayacak şeyler ortaya koyun gerisi nasılsa gelecektir. Ayrıca bu sayede arka planda kullanıcıya öğretmek istedğiniz davranışları da süreç içerisine yedirebilirsiniz. Unutmayın ekranın diğer tarafındakiler bir şempanze değil, en az ortalama zekaya sahip insanlar.

Şüphesiz, bireylerin tahmini tercihlerini bir kenara bırakıp, onlar için değil, sisteminiz için tasarladıkça kazanan her iki taraf olacaktır.

Bu gelişim sürecinde de tecrübesi artan kullanıcılar için zaman içerisinde daha işlevsel ve modern siteler tasarlanabilir, böylece “nasılsa anlamaz” diye düdüklü tencere boyutunda butonlar yapmaktan, nuh nebi’den kalma tasarım elementlerini sitelere tıkıştırmaktan kurtulmuş oluruz…